Waarom je dier geen medelijden nodig heeft

Nietsvermoedend loop je de wei in om je paard op te halen voor een fijne training, een lekkere poetssessie of een middagje gezellig samen zijn. Als je hem mee wilt nemen, strompelt hij achter je aan, zijn been nauwelijks belastend en met een moeilijk gezicht. Je hart slaat een slag over en je voelt de tranen achter je ogen branden terwijl je je armen om zijn hals heen slaat. Op dat moment lijkt jouw pijn bijna groter te zijn dan het zijne. 

We willen graag troosten, helpen en de pijn wegnemen. Maar onze liefde kan ongemerkt in medelijden veranderen - en dat helpt ons dier niet altijd. Wat ze wel nodig hebben, is iets anders: compassie. 

Medelijden en compassie liggen erg dicht bij elkaar, en worden ook vaak door elkaar gebruikt. Beide emoties zorgen ervoor dat je meeleeft en meevoelt met de ander. Wanneer ze naast elkaar gelegd worden, is er toch een subtiel, maar belangrijk verschil. Hoewel de literatuur nog geen eenduidige definities kent, heeft medelijden vaker negatieve associaties. Sommige auteurs benoemen ongelijkwaardigheid - het plaatst degene waarmee je medelijden hebt onder jou, de ander is de 'zielige, zwakke'. Ook wordt het geassocieerd met afstand - je voelt mee maar er is een afstand, al dan niet bewust gecreëerd omdat de emoties van de ander te oncomfortabel zijn of angst veroorzaken. Verder kan medelijden gevoelens van zwaarte, machteloosheid, passiviteit en verdriet met zich mee brengen. Compassie daarentegen is medeleven vanuit gelijkwaardigheid. Een belangrijk kenmerk van compassie is het willen verlichten van het lijden van de ander, maar daarnaast ook het accepteren van het lijden wat niet verlicht kan worden. Compassie wordt meer geassocieerd met rust en kalmte. 

Tijdens een nascholing ontmoette ik Marieke van Silvermoon, en raakte met haar in gesprek. Zij is onder andere dierentolk, en gaandeweg in het gesprek vertelde ze dat dieren medelijden als negatief ervaren. Dat klikte direct bij mij. Mijn eigen seniorhond Ylva heeft behoorlijk gewrichtsproblemen en ze ging op dat moment weer wat minder, wat natuurlijk allesbehalve leuk is om te zien. Het zorgde ervoor dat ik constant aan het analyseren was wat ze deed, hoe ze liep, of ze zich slechter of beter voelde, steeds navoelen of ik iets over het hoofd zag, enzovoort. Ylva werd letterlijk ongemakkelijk van mijn bezorgdheid, verdriet en angst. De opmerking van Marieke maakte me daarvan bewust en ik besloot los te laten wat ik niet kon veranderen. Dit had direct effect op Ylva. De gewrichtsproblemen worden er niet mee weggenomen, maar ik zag wel weer haar onbevangen 'zelf' verschijnen. 

Ook uit een onderzoek onder terminale patiënten blijkt dat medelijden als onprettig wordt ervaren, terwijl compassie wel gewaardeerd wordt. Medelijden zorgde ervoor dat de patiënten zich gedemotiveerd en depressief gingen voelen, en zelfmedelijden aangewakkerd werd. Compassie zorgde juist voor een gevoel van verbondenheid. Het gaf het gevoel begrepen te worden, zonder de zwaarte van alle bijkomende emoties. Verder is zelfcompassie in de psychologie een belangrijke vaardigheid. Het wordt geassocieerd met een hogere mate van welbevinden en minder depressieve gevoelens.  

Gedomesticeerde dieren zijn helemaal aangepast op het samenleven met mensen, waardoor ze mensen erg goed kunnen begrijpen. Misschien nog wel beter dan wijzelf ;) Door middel van wetenschappelijke onderzoeken worden er steeds weer nieuwe feitjes ontdekt (of misschien eerder bevestigd) over de mate van intelligentie en complexiteit van sociaal gedrag van onze dieren. Zo kunnen onder andere honden en paarden onderscheid maken tussen niet willen en niet kunnen - ze begrijpen het als iemand bewust geen beloning wil geven of niet kan geven. Ook begrijpen honden wat wijzen betekent - in tegenstelling tot bijvoorbeeld chimpansees - en begrijpen ze ook wanneer het voor hen bedoeld is. Dit soort onderzoeken worden vaak uitgevoerd met dieren en onderzoekers die elkaar niet kennen. Wanneer je een band met je dier opgebouwd hebt, versterkt dat het wederzijds begrip nog meer. Elke eigenaar kan waarschijnlijk wel voorbeelden opnoemen van hoe hun dier reageerde op sterke emoties, zoals dat ze je wel lijken te willen troosten als je verdrietig bent.  

Omdat dieren onze emoties feilloos oppikken, kan medelijden een negatieve uitwerking op ze hebben. Medelijden is een natuurlijke reactie, we lijden letterlijk mee. Maar waar het begint vanuit liefde, eindigt het vaak in machteloosheid. De bezorgdheid en machteloosheid verzwakken je eigen energie en kunnen daarnaast het lijden van je dier vergroten, omdat ze onze emoties zo goed aanvoelen. Jouw verdriet gaat een extra last vormen. Compassie daarentegen geeft kracht en duidelijkheid. Je erkent het lijden, maar neemt het niet over. Je reageert niet vanuit angst of verdriet, maar vanuit zorg en rust. Je bent er voor je dier, niet vanuit medelijden maar vanuit verbinding. Dieren herkennen dat verschil direct, wat een impact heeft op hun welbevinden. En een hoger welbevinden draagt weer bij aan herstel en/of het verminderen van pijn. 

Het goede nieuws is dat je compassie kunt trainen. 

Blijf ademen. Wanneer je merkt dat je dier pijn of stress heeft, adem rustig en diep. Dieren spiegelen jouw ademhaling. 

Erken, zonder drama. Zeg zacht: "ik zie dat je pijn hebt". Dat is vaak genoeg. 

Kies kalmte boven paniek. Als jij rustig blijft, kan je dier dat ook. 

Help praktisch, niet overmatig. Bied zorg, maar vermijd overbescherming. 

Zorg ook voor jezelf. Compassie voor een ander begint bij compassie voor jezelf. 

Je energie spreekt luider dan woorden. Dieren voelen jouw intentie, en als die intentie kalm en liefdevol is, dan hoef je niet meer te troosten. Jouw aanwezigheid ís de troost ♥